The Role and Significance of Spiritual Fathers: Narratives of Believers in the Serbian Orthodox Church
DOI: https://doi.org/10.2298/GEI2503267A UDC: 271.222-4(497.11) Original research paper
Abstract
This paper explores the conceptualizations of spiritual fathers in Orthodox Christianity, with a focus on the narratives of believers in the Serbian Orthodox Church. It examines the role of spiritual fathers in individual religiosity and their importance in the growth of the Orthodox faithful since the late 20th century. The research is based on ethnographic material collected during the project “Ecclesiastical and Religious Praxes of Christian Orthodox Believers in Serbia: An Anthropological Research” (2021–2023), as well as relevant academic and religious literature. The function of a spiritual father depends on social, historical, and cultural contexts, with spiritual fathers providing stability during times of crisis or serving as educators in periods of relative stability. Today, spiritual fathers integrate traditional roles with new forms of spiritual guidance, ranging from media presence to advising on the integration of religious values into modern life. The narratives of respondents emphasize the personal role of spiritual fathers in their spiritual growth, while contemporary practices point to the adaptation of religious models to meet the demands of modern life. The paper highlights that the concept of a spiritual father is dynamic, reflecting changes in the spiritual and social needs of believers. The research has shown that the role of a spiritual father (духовник) is multifaceted, as it includes sacramental confession, personal spiritual guidance, and, in some cases, the charismatic authority associated with an elder (starets).
Keywords: spiritual fathers, elders, Serbian Orthodox Church, Orthodox believers, Serbia
Downloads
References
Anđelković, Biljana. 2021. Poklonička putovanja: antropološko istraživanje predstava o manastirima srpske pravoslavne crkve kod poklonika na početku 21. veka. Doktorska disertacija, Filozofski fakultet Univerzitet u Beogradu.
Bakić-Hyden, Milica. 2014. „Religija i religijski autoritet u doba sekularizma i globalizacije – neke implikacije na Balkan.” U Religija, religioznost i
savremena kultura: od mističnog do (i)racionalnog i vice versa, Zbornik Etnografskog instituta SANU 30, ur. Aleksandra Pavićević, 19–37. Beograd:
Etnografski institut SANU.
Blagojević, Mirko. 2003a. „Religijska situacija u SR Jugoslaviji: Revitalizacija religijskog ponašanja i verovanja.” Teme 27(3): 411–436.
Blagojević, Mirko. 2003b. „Religijska situacija u SR Jugoslaviji od kraja 80-tih do početka novog veka.” Teme 27(4): 525–552.
Blagojević, Mirko. 2006. „Savremene religijske promene u Srbiji i proces integracija u Evropu.” Filozofija i društvo 29: 95–111.
Blagojević, Mirko. 2009. „Revitalizacija religije i religioznosti u Srbiji: Stvarnost ili mit?.” Filozofija i društvo 20(2): 97–117.
Đurić, Vladimir. 2014. „Pravni položaj crkava i verskih zajednica u Republici Srbiji u svetlu odluke Ustavnog suda.” Crkvene studije 11: 437–453.
Flere, Sergej & Aleksandar Molnar. 1992. „Avtoritarizem, etnocentrizem in retrodicionalizacija.” Družboslovne razprave 9(13): 5–14.
Grujić, Radoslav. 1923. Srednjovekovno srpsko parohijsko sveštenstvo. Skoplje: Štamparija i knjigoveznica „Stara Srbija”.
Kalezić, Dimitrije M. (ur.). 2002. Enciklopedija pravoslavlja. Beograd: Savremena administracija.
Klimova, Julia. 2011. “Pilgrimages of Russian Orthodox Christians to the Greek Orthodox monastery in Arizona.” Tourism: An International Interdisciplinary Journal 59(3): 305–318.
Kuzmanović, Bora. 1998. „Retradicionalizacija političke kulture – društvena kriza i raspad Sistema kao pokretač retradicionalizacije”. U Fragmenti političke kulture, ur. Mirjana Vasović i dr., 257–285. Beograd: Institut društvenih nauka – Centar za politikološka istraživanja i javno mnjenje.
Lazić, Jelena, Goran Marinković, Milan Trifković & Žarko Nestorović. 2016. „Analiza procesa restitucije na primeru verskih zajednica u opštini
Subotica.” Zbornik radova Građevinskog fakulteta 29: 163–173.
Malešević, Miroslava. 2005a. „Opravoslavljenje identiteta srpske omladine.” Glasnik Etnografskog instituta SANU LIII: 135–151.
Malešević, Miroslava. 2005b. „Tradicija u tranziciji: U potrazi za ‘još starijim i lepšim’ identitetom”. U Etnologija i antropologija: Stanje i perspektive,
Zbornik EI SANU 21, ur. Ljiljana Gavrilović, 219–234. Beograd: Etnografski institut SANU.
Malešević, Miroslava. 2006. „Pravoslavlje kao srž ‘nacionalnog bića’ postkomunističke Srbije”. U Svakodnevna kultura u postsocijalističkom perio-
du u Srbiji i Bugarskoj –Balkanska transformacija i evropska integracija, Zbornik EI SANU 22, ur. Zorica Divac, 99–119. Beograd: Etnografski institut SANU.
Mileusnić, Slobodan (prir.). 1993. Azbučnik Srpske pravoslavne crkve po Radoslavu Grujiću. Beograd: BIGZ.
Naumović, Slobodan. 2009. Upotreba tradicije u političkom i javnom životu Srbije na kraju dvadesetog i početkom dvadeset prvog veka. Beograd: Institut za filozofiju i društvenu teoriju – Filip Višnjić.
Pantić, Dragomir. 1993. „Promene religioznosti građana Srbije.” Sociološki pregled 27(1–4): 177–204.
Pavićević, Aleksandra. 2011. „Kome pripada smrt? Predstave o smrti u savremenom društvu Srbije – između religije, politike i medicine”. U
Antropologija religije i alternativne religije: kultura identiteta, ur. Danijel Sinani, 153–170. Beograd: Srpski genealoški centar – Odeljenje za etnologiju i antropologiju.
Pavićević, Aleksandra. 2012. “Uloga religije u identitetu građana Srbije: Između ličnih izbora i kolektivnih predstava. Srbi Sjenice i Peštera.” Zbornik Matice srpske za društvene nauke 139: 159–172.
Pavićević, Aleksandra. 2023. „Pravoslavlje u Srbiji od devedesetih godina 20. veka do danas: verovanja i prakse crkvenih vernika. Kontekst, koncept i preliminarni rezultati istraživanja.” Zbornik Matice srpske za društvene nauke 188: 571–586.
Pavićević, Aleksandra & Ivica Todorović. 2014. „Religija, identitet i kulturne promene. Srpsko društvo na početku trećeg milenijuma”. U Religioznost i savremena kultura. Od mističnog do (i)racionalnog i vice versa, Zbornik Etnografskog instituta SANU 30, ur. Aleksandra Pavićević, 39–56. Beograd: Etnografski institut SANU.
Prošić-Dvornić, Mirjana. 1995. „Modeli retradicionalizacije: put u budućnost kroz vraćanje u prošlost.” Glasnik Etnografskog instituta SANU XLIV: 293–310.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2002. „Religija i svakodnevni život: Vezanost ljudi za religiju i crkvu u Srbiji krajem devedesetih”. U Srbija na kraju milenijuma, ur. Silvano Bolčić i Anđelka Milić, 215–248. Beograd: Institut za sociološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2006. Religioznost i tradicija. Beograd: Institut za sociološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Radulović, Lidija. 2012. Religija ovde i sada: Revitalizacija religije u Srbiji. Beograd: Filozofski fakultet – SGC.
Radulović, Lidija & Senka Kovač. 2016. Manastiri Srpske pravoslavne crkve na Internetu: novi oblici religijskih i duhovnih interakcija posredstvom
Fejsbuka. Etnoantropološki problemi 11(1): 137–158.
Raković, Slaviša. 2013. „Potreba za etnografskim istraživanjem svetova posvećenih vernika SPC”. Antropologija 13(2): 103–119.
Smiljanić, Mihajlo. 2014. „Izdavaštvo monografskih publikacija Srpske pravoslavne crkve u periodu od 1990–1995: Teme i poruke”. Glasnik
Etnografskog instituta SANU LXII (1): 215–225.
Vukomanović, Milan. 2005. O čemu crkva (ne)može da se pita. SPC, država i društvo u Srbiji (2000–2005). Beograd: Helsinški odbor za ljudska prava.
Sources:
Badovinac, Nenad. 2020. Kako sam sreo svog duhovnog oca arhimandrita Gavrila Lepavinskog. Beograd – Novi Sad: Artprint.
Balan, Joanikije. 2018. Pouke starca Pajsija Olarua. Kragujevac: Duhovni lug.
Bogićević, Aleksej & Radmila Mišev. 2015. Dečanske i druge priče. Bošnjane: Manastir Svetog Luke.
Bogićević, Aleksej. 2016. Susreti sa starcima. Bošnjane - Temnić: Earhija Kruševačka - Manastir Svetog Luke.
Brjančaninov, Ignjatije (ur.). 1997. Duhovno očinstvo u pravoslavnom predanju. Beograd: Izdavačka ustanova pri Hramu sveti Aleksandar Nevski.
Čeliković, Borisav. 2001. Duhovne reči. Gornji Milanovac: Crkva Svete Trojice – LIO.
Jakšić, Stanimir (prev.). 2023. Sveti Porfirije Kavsokalivit: svedočenja. Novi Sad: Beseda.
Kovačević, Goran. 2023. Razgovori sa vernim narodom. Knjiga 1. Zemun: Riznica.
Lestvičnik, Jovan. 1993. Lestvica. Sveta Gora: Manastir Hilandar.
Milovančević, Milenko. 1991. Tragovima hrišćanske duše i ljudskog srca. Gornji Milanovac: Eurografik.
Saramandić, Zoran S. 1994. Manastir Vitovnica: Duhovni razgovori bogomolilaca sa igumanom Tadejom. Beograd: IP “Teatron”.
Saramandić, Zoran S. 2004. Novi duhovni razgovori sa igumanom Tadejom u manastiru Vitovnica. II deo. Beograd: IP “Teatron”.
Srbulj, Jovan. 2016. Starac Pajsije - Vaš duhovnik: najlepše pouke velikog Svetogorca.
Svencicki, Valentin. 2000. Razgovori o duhovnom životu. Cetinje: Svetigora.
Vučković, Gavrilo. 2009. Duhovni razgovori: vođeni preko programa Skajp. Sokolovac: Manastir Lepavina.
Vučković, Gavrilo. 2010. Duhovni razgovori: Knjiga 2. Sokolovac: Manastir Lepavina.
Law regulations:
Етички кодекс Етнографског института САНУ. 2019. Доступно на: https://etno-institut.co.rs/storage/389/5f33deefc1cef_eticki-kodeks-srpski-
SKENIRANO.pdf
Сл. гласник СРС 44/1977. Закон о правном положају верских заједница СР Србије. 1977.
Сл. гласник РС 36/2006. Закон о црквама и верским заједницама. 2006.
Сл. гласник РС 46/2006. Законо о враћању (реституцији) имовине црквама и верским заједницама. 2006.
Сл. гласник РС 98/2006. Устав Републике Србије. 2006.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 ГЛАСНИК ЕТНОГРАФСКОГ ИНСТИТУТА САНУ
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
