Улога верског туризма у стварању 'хијерархије' манастира код поклоника Српске православне цркве
ДОИ: https://doi.org/10.2298/GEI1902421A УДК 271.2-523.6:338.48 Оригинални научни рад
Сажетак
У овом раду се анализира утицај који верски туризам, односно организована поклоничка путовања у манастире Српске православне цркве имају на конструисање представа о значају и светости неког манастира код поклоника и посвећених верника. Једно од главних полазишта у раду јесте да поклоничка путовања представљају специфичан комуникацијски оквир унутар кога, захваљујући бројним факторима, долази до разлике у „вредновању“ манастира од стране поклоника, као и до различитог степена њихове везаности за одређене манастире, што за последицу има стварање персонализоване „хијерархије“ манастира. Циљ рада је да на основу анализе етнографске грађе прикупљене између 2013. и 2018. године испита на који начин и у којој мери организована поклоничка путовања доприносе издвајању појединих манастира у односу на друге код поклоника СПЦ.
Кључне речи: манастири Српске православне цркве, поклоничка путовања, поклоници, верски туризам, „хијерархија”, света места, Србија
Reference
Anđelković, Biljana. 2019. “Some Basic Factors of Pilgrimage in Contemporary Serbia.” In Perspectives of Anthropological Research in South-East Europе, eds. Marina Martynova and Ivana Bašić, 207–229. Belgrade – Моscow: The Institute for Ethnology “N. N. Mikluho-Maklaj” of the Russian Academy of Sciences – Institute of Ethnography of the Serbian Academy of Sciences and Arts.
Albera, Dionigi & Maria Couroucli, eds. 2012. Sharing Sacred Spaces in the Mediterranean: Christians, Muslims, and Jews at Shrines and Sanctuaries. Bloomington: Indiana University Press.
Aziz, Barbara Nimri. 1987. “Personal Dimensions of the Sacred Journey: What Pilgrims Say.” Religious Studies 23(2): 247–261.
Badone, Ellen & Sharon R. Roseman, eds. 2004. Intersecting Journeys: The Anthropology of Pilgrimage and Tourism. Urbana – Chicago: University of Illinois Press.
Belaj, Marijana. 2012. Milijuni na putu. Antropologija hodočašća i svetlo tlo Međugorja. Zagreb: Naklada Jasenski i Turk.
Blagojević, Gordana. 2009. „Mesta hodočašća: srpska vojnička groblja u Grčkoj.” U Spomen mesta – istorija – sećanja, Zbornik Etnografskog instituta SANU 26, ur. Aleksandra Pavićević, 185–189. Beograd: Etnografski institut SANU.
Blagojević, Gordana. 2011. „Ikona kao roba: jedna ilustracija pravoslavnog identiteta u Srbiji danas.” U Antropologija, religije i alternativne religije – kultura identiteta, ur. Danijel Sinani, 221–237. Beograd: Srpski genealoški centar.
Coleman, Simon & John Eade, eds. 2004. Reframing Pilgrimage. Cultures in Motion. London–New York: Routledge.
Coleman, Simon & John Eade, eds. 2018. Pilgrimage and Political Economy: Translating the Sacred. Berghahn books.
Collins-Kreiner, Noga. 2010. “Researching Pilgrimage. Continuity and Transformations.” Annals of Tourism Research 37(2): 440–456.
Čolović, Ivan. 2008. Balkan – teror kulture. Ogledi o političkoj antropologiji 2. Beograd: Biblioteka XX vek.
Dubisch, Jill. 1995. In a Different Place: Pilgrimage, Gender and Politics at a Greek Island Shrine. Princeton – New York: Princeton University Press.
Dujzings, Ger. 2005. Religija i identitet na Kosovu. Beograd: Biblioteka XX vek.
Eade, John & Michael Sallnow. 2013 [1991]. “Introduction.” In Contesting the Sacred. The anthropology of Christian Pilgrimage, eds. John Eade and Michael
Sallnow, 1–29. Eugene, Oregon: Wipf&Stock.
Eade, John. 2013. “Identitarian pilgrimage and multicultural society.” In Pilgrims and Pilgrimages as Peacemakers in Christianity, Judaism and Islam, ed. Antón M. Pazos. Farnham, UK – Burlington, VT: Ashgate.
Eade, John. 2014. “Crossing Boundaries: Hybridity, Migration and the Development of Pilgrimage in Multicultural England.” Jaarboek voor liturgieonderzoek
30 (2014): 25– 38.
Eade, John & Mario Katić, eds. 2014. Pilgrimage, Politics and Place-making in Eastern Europe. Crossing the Borders. Surrey, England – Burlington, VT: Ashgate.
Eade, John. 2016. “Parish and Pilgrimage in a Changing Europe.” In Migration, transnationalism and Catholicism: Global Perspectives, eds. Pasura, Dominic and Marta Bivand Erdal. Basingstoke: Palgrave – Macmillan.
Flere, Sergej & Aleksandar Molnar. 1992. “Avtoritarizem, Etnocentrizem in Retrodicionalizacija.” Družboslovne razprave 9(13): 5–14.
Jansen, Willy & Catrien Notermans, eds. 2012. Gender, nation and religion in European pilgrimage. Farnham – Burlington: Ashgate.
Katić, Mario, Tomislav Klarin & Mike McDonald. 2014. “Pilgrimage and Tourism in Sоutheast Europe.“ In Pilgrimage and Sacred Places in Sautheast Europe: History, Religious Tourism and Contemporary Trends, eds. Katić, Mario, Tomislav Klarin and Mike McDonald. Münster: Lit Verlag.
Kormina, Jeanne. 2009. “Avtobusniki. Russian Orthodox Pilgrims’ Longing for Authenticity.” In Eastern Christianity in Anthropological Perspective, eds. Chris Hann and Hermann Goltz, 267–286. Berkeley: University of California Press.
Kuzmanović, Bora. 1998. „Retradicionalizacija političke kulture: društvena kriza i raspad sistema kao pokretač retradicionalizacije.” U Fragmenti iz političke kulture, ur. Milan Podunavac, 257–284. Beograd: Institut društvenih nauka, Centar za politikološka istraživanja i javno mnjenje.
Malešević, Miroslava. 2005. „Tradicija u tranziciji: U potrazi za ‘još starijim i lepšim’ identitetom.“ U Etnologija i antropologija: Stanje i perspektive, Zbornik EI SANU 21, ur. Lјiljana Gavrilović, 219–234. Beograd: Etnografski institut SANU.
Malešević, Miroslava. 2006. „Pravoslavlje kao srž ‘nacionalnog bića’ postkomunističke Srbije.” U Svakodnevna kultura u postsocijalističkom periodu u Srbiji i Bugarskoj - Balkanska transformacija i evropska integracija, Zbornik Etnografskog instituta SANU 22, ur. Zorica Divac, 99–119. Beograd: Etnografski institut SANU.
Margry, Peter Jan, ed. 2008. Shrines and Pilgrimage in the Modern World. New Itineraries into the Sacred. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Markus, R. A. 1994. “How on Earth Could Places Become Holy? Origins of the Christian Idea of Holy Places.“ Journal of Early Christian Studies 2 (1994): 257–271.
Marjanović-Dušanić, Smilja. 2007. Sveti kralj: Kult Stefana Dečanskog. Beograd: Balkanološki institut SANU.
Morinis, Alan. 1984. Pilgrimage in the Hindu Tradition: a Case Study of West Bengal. Delhi: Oxford University Press.
Naumović, Slobodan. 2009. Upotreba tradicije u političkom i javnom životu Srbije na kraju dvadesetog i početkom dvadeset prvog veka. Beograd: Institut za
filozofiju i društvenu teoriju – Filip Višnjić.
Nikolić, Vesna. 2010. Verski turizam i Srpska Pravoslavna Crkva. Doktorska disertacija, Fakultet za turistički i hotelijerski menadžment, Univerzitet Singidunum.
Pavićević, Aleksandra. 2012. „Uloga religije u identitetu građana Srbije: Između ličnih izbora i kolektivnih predstava. Srbi Sjenice i Pešterа.“ Zbornik Mаtice srpske zа društvene nаuke 139: 159-172.
Pavićević, Aleksandra i Ivica Todorović. 2014. „Religija, identitet i kulturne promene. Srpsko društvo na početku trećeg milenijuma.“ U Religija, religioznost i savremena kultura. Od mističnog do (i)iracionalnog i vice versa, Zbornik Etnografskog instituta SANU 30, ur. Aleksandra Pavićević, 39–56. Beograd: Etnografski institut SANU.
Pfaffenberger, Bryan. 1979. “The Kataragama Pilgrimage: Hindu-Buddist Interaction and its Significance in Sri Lanka’s Polyethnic Social System.” The Journal of Asian Studies 38(2): 253–270.
Popović, Danica. 2006. Pod okriljem svetosti. Kult svetih vladara i relikvija u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd: Balkanološki institut SANU.
Popović, Danica. 2018. Riznica spasenja. Kult relikvija i srpskih svetih u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd – Novi Sad: Balkanološki institut SANU – Matica srpska.
Perica, Vjekoslav. 2006. Balkanski idoli II. Beograd: Biblioteka XX vek.
Pezos, Antón M., ed. 2016. Pilgrims and Pilgrimages as Peacemakers in Christianity, Judaism and Islam. New York: Routledge.
Preston, James. J. 1992. “Spiritual Magnetism: An Organizing Principle for the Study of Pilgrimage.” In Sacred Journeys. The Anthropology of Pilgrimage, ed. Alan Morinis, 211–231. Westport, Conecticut – London: Greenwood Press.
Prošić-Dvornić, Mirjana. 1995. „Modeli ‘retradicionalizacije’: put u budućnost vraćanjem u prošlost.” Glasnik Etnografskog instituta SANU XLIV: 293–309.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2011. „Hodočašća na početku trećeg milenijuma: verski i nacionalni identitet hodočasnika u Srbiji u dva empirijska istraživanja.” U Religioznost u Srbiji 2010: istraživanja religioznosti građana Srbije i njihovog stava prema procesu evropskih integracija, ur. Andrijana Mladenović, 73–93. Beograd: Hrišćanski kulturni centar – Centar za evropske integracije – Fondacija Konrad Adenauer.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2012. „Religioznost hodočasnika u Srbiji: Studija slučaja tri svetilišta.” Filozofija i društvo XXIII(1): 53–68.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2013. Religija i hodočasnički turizam: studija tri svetilišta u Srbiji (Kalemegdanska Sv.Petka, Bogorodica Đuniska i Majka
Božja Tekijska). Doktorska disertacija, Filozofski fakultet u Beogradu.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2016. Hodočašća u XXI veku: studije slučaja tri svetilišta u Srbiji. Beograd: Filozofski fakultet.
Radulović, Lidija. 2010a. „Feminizacija hodočašća u kontekstu revitalizacije religije u Srbiji.” Antropologija 10 (3): 39–48.
Radulović, Lidija. 2010b. „Antropolog na hodočašću. O problemu razumijevanja i tumačenja iskustva.” Etnološka tribina 40(33): 27–31.
Radulović, Lidija. 2010c. “Gender Aspects of Pilgrimage in Serbia from the 1990s until Present.” In Pilgrimages, Cult Places and Religious Tourism, ed.
Dragana Radisavljević-Ćiparizović, 141–150. Niš: Yugoslav Society for the Scientific Study of religion.
Radulović, Lidija. 2011. „Fabrikovanje čuda.” U Hodočašće između svetog i svetovnog, ur. Dragana Radisavljević-Ćiparizović i Dragan Todorović, 58–60.
Radulović, Lidija. 2012. „(Hiper)produkcija čuda i čudesnih dela: značenja narodnih i crkvenih interpretacija i njihov značaj za proces desekularizacije u Srbiji.” Etnoantropološki problemi 7(4): 919–933.
Raković, Slaviša. 2013. „Potreba za etnografskim istraživanjem svetova posvećenih vernika SPC.” Antropologija 13 (2): 103–119.
Reader, Ian & Tony Walter, eds. 1993. Pilgrimage in Popular Culture. London: Macmillan.
Reader, Ian. 2014. Pilgrimage in the Marketplace. New York: Routledge.
Reader, Ian. 2015. Pilgrimage: Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Sallnow, Michael J. 1981. “Communitas Reconsidered: The Sociology of Andean Pilgrimage.” Man 16 (2): 163–182.
Sikimić, Biljana. 2014. „Sveta putovanja: Letnica na Kosovu.” Glasnik Etnografskog instituta SANU LXIV(1): 15–32.
Stamenković, Igor. 2006. Religiozni turizam i pravoslavlje. Novi Sad: Prirodnomatematički fakultet, Department za geografiju, turizam i hotelijerstvo.
Stefanović-Banović, Milesa. 2012. “Material Culture as a Source of Orthodox Christian Identity in Serbia at the End of the 20th and the Beginning of the 21st Century.” Ethnologia Balkanica 16: 209–224.
Stefanović-Banović, Milesa. “Souvenirization of Religious Symbols: the Example of Knez Mihailova Street Zone.” Etnološko-antropološke sveske 28 (n.s.) 17 (2017): 77–88.
Timothy, Dallen & Daniel Olsen, eds. 2006. Tourism, Religion and Spiritual Journeys. New York and Abingdon, UK: Routledge.
Turner, Victor & Edith Turner. 1978. Image and Pilgrimage in Christian culture. New York: Columbia University Press.
Višnjić, Pero. 2014. Sabornik manastira srpskih. Loznica: Fleš.
Zlatanović, Sanja. 2008. „Letnica: Slika prevazilaženja religijskih granica i njeni ostaci.” U Slike kulture nekad i sad, Zbornik Etnografskog instituta SANU 24, ur. Zorica Divac, 189–191. Beograd: Etnografski institut SANU.
Izvori
„Molitva među skelama“. 2011. Novosti, 4. novembar. Pristupljeno 15. decembra 2018. (http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/društvo.395.html:352108-Molitva-među-skelama)
Emisija „Beograde, dobro jutro“, Studio B, 4. avgust 2013. Pristupnjeno 20. januara 2018. (https://www.youtube.com/watch?v=6hAAw1Qhc-M)
Sveti Zosim Tumanski: čudotvorac i iscelitelj, (elektronska verzija knjige dostupna na https://www.docdroid.net/gmcsXzP/sveti-zosim-tumanski.pdf)
Albera, Dionigi & Maria Couroucli, eds. 2012. Sharing Sacred Spaces in the Mediterranean: Christians, Muslims, and Jews at Shrines and Sanctuaries. Bloomington: Indiana University Press.
Aziz, Barbara Nimri. 1987. “Personal Dimensions of the Sacred Journey: What Pilgrims Say.” Religious Studies 23(2): 247–261.
Badone, Ellen & Sharon R. Roseman, eds. 2004. Intersecting Journeys: The Anthropology of Pilgrimage and Tourism. Urbana – Chicago: University of Illinois Press.
Belaj, Marijana. 2012. Milijuni na putu. Antropologija hodočašća i svetlo tlo Međugorja. Zagreb: Naklada Jasenski i Turk.
Blagojević, Gordana. 2009. „Mesta hodočašća: srpska vojnička groblja u Grčkoj.” U Spomen mesta – istorija – sećanja, Zbornik Etnografskog instituta SANU 26, ur. Aleksandra Pavićević, 185–189. Beograd: Etnografski institut SANU.
Blagojević, Gordana. 2011. „Ikona kao roba: jedna ilustracija pravoslavnog identiteta u Srbiji danas.” U Antropologija, religije i alternativne religije – kultura identiteta, ur. Danijel Sinani, 221–237. Beograd: Srpski genealoški centar.
Coleman, Simon & John Eade, eds. 2004. Reframing Pilgrimage. Cultures in Motion. London–New York: Routledge.
Coleman, Simon & John Eade, eds. 2018. Pilgrimage and Political Economy: Translating the Sacred. Berghahn books.
Collins-Kreiner, Noga. 2010. “Researching Pilgrimage. Continuity and Transformations.” Annals of Tourism Research 37(2): 440–456.
Čolović, Ivan. 2008. Balkan – teror kulture. Ogledi o političkoj antropologiji 2. Beograd: Biblioteka XX vek.
Dubisch, Jill. 1995. In a Different Place: Pilgrimage, Gender and Politics at a Greek Island Shrine. Princeton – New York: Princeton University Press.
Dujzings, Ger. 2005. Religija i identitet na Kosovu. Beograd: Biblioteka XX vek.
Eade, John & Michael Sallnow. 2013 [1991]. “Introduction.” In Contesting the Sacred. The anthropology of Christian Pilgrimage, eds. John Eade and Michael
Sallnow, 1–29. Eugene, Oregon: Wipf&Stock.
Eade, John. 2013. “Identitarian pilgrimage and multicultural society.” In Pilgrims and Pilgrimages as Peacemakers in Christianity, Judaism and Islam, ed. Antón M. Pazos. Farnham, UK – Burlington, VT: Ashgate.
Eade, John. 2014. “Crossing Boundaries: Hybridity, Migration and the Development of Pilgrimage in Multicultural England.” Jaarboek voor liturgieonderzoek
30 (2014): 25– 38.
Eade, John & Mario Katić, eds. 2014. Pilgrimage, Politics and Place-making in Eastern Europe. Crossing the Borders. Surrey, England – Burlington, VT: Ashgate.
Eade, John. 2016. “Parish and Pilgrimage in a Changing Europe.” In Migration, transnationalism and Catholicism: Global Perspectives, eds. Pasura, Dominic and Marta Bivand Erdal. Basingstoke: Palgrave – Macmillan.
Flere, Sergej & Aleksandar Molnar. 1992. “Avtoritarizem, Etnocentrizem in Retrodicionalizacija.” Družboslovne razprave 9(13): 5–14.
Jansen, Willy & Catrien Notermans, eds. 2012. Gender, nation and religion in European pilgrimage. Farnham – Burlington: Ashgate.
Katić, Mario, Tomislav Klarin & Mike McDonald. 2014. “Pilgrimage and Tourism in Sоutheast Europe.“ In Pilgrimage and Sacred Places in Sautheast Europe: History, Religious Tourism and Contemporary Trends, eds. Katić, Mario, Tomislav Klarin and Mike McDonald. Münster: Lit Verlag.
Kormina, Jeanne. 2009. “Avtobusniki. Russian Orthodox Pilgrims’ Longing for Authenticity.” In Eastern Christianity in Anthropological Perspective, eds. Chris Hann and Hermann Goltz, 267–286. Berkeley: University of California Press.
Kuzmanović, Bora. 1998. „Retradicionalizacija političke kulture: društvena kriza i raspad sistema kao pokretač retradicionalizacije.” U Fragmenti iz političke kulture, ur. Milan Podunavac, 257–284. Beograd: Institut društvenih nauka, Centar za politikološka istraživanja i javno mnjenje.
Malešević, Miroslava. 2005. „Tradicija u tranziciji: U potrazi za ‘još starijim i lepšim’ identitetom.“ U Etnologija i antropologija: Stanje i perspektive, Zbornik EI SANU 21, ur. Lјiljana Gavrilović, 219–234. Beograd: Etnografski institut SANU.
Malešević, Miroslava. 2006. „Pravoslavlje kao srž ‘nacionalnog bića’ postkomunističke Srbije.” U Svakodnevna kultura u postsocijalističkom periodu u Srbiji i Bugarskoj - Balkanska transformacija i evropska integracija, Zbornik Etnografskog instituta SANU 22, ur. Zorica Divac, 99–119. Beograd: Etnografski institut SANU.
Margry, Peter Jan, ed. 2008. Shrines and Pilgrimage in the Modern World. New Itineraries into the Sacred. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Markus, R. A. 1994. “How on Earth Could Places Become Holy? Origins of the Christian Idea of Holy Places.“ Journal of Early Christian Studies 2 (1994): 257–271.
Marjanović-Dušanić, Smilja. 2007. Sveti kralj: Kult Stefana Dečanskog. Beograd: Balkanološki institut SANU.
Morinis, Alan. 1984. Pilgrimage in the Hindu Tradition: a Case Study of West Bengal. Delhi: Oxford University Press.
Naumović, Slobodan. 2009. Upotreba tradicije u političkom i javnom životu Srbije na kraju dvadesetog i početkom dvadeset prvog veka. Beograd: Institut za
filozofiju i društvenu teoriju – Filip Višnjić.
Nikolić, Vesna. 2010. Verski turizam i Srpska Pravoslavna Crkva. Doktorska disertacija, Fakultet za turistički i hotelijerski menadžment, Univerzitet Singidunum.
Pavićević, Aleksandra. 2012. „Uloga religije u identitetu građana Srbije: Između ličnih izbora i kolektivnih predstava. Srbi Sjenice i Pešterа.“ Zbornik Mаtice srpske zа društvene nаuke 139: 159-172.
Pavićević, Aleksandra i Ivica Todorović. 2014. „Religija, identitet i kulturne promene. Srpsko društvo na početku trećeg milenijuma.“ U Religija, religioznost i savremena kultura. Od mističnog do (i)iracionalnog i vice versa, Zbornik Etnografskog instituta SANU 30, ur. Aleksandra Pavićević, 39–56. Beograd: Etnografski institut SANU.
Pfaffenberger, Bryan. 1979. “The Kataragama Pilgrimage: Hindu-Buddist Interaction and its Significance in Sri Lanka’s Polyethnic Social System.” The Journal of Asian Studies 38(2): 253–270.
Popović, Danica. 2006. Pod okriljem svetosti. Kult svetih vladara i relikvija u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd: Balkanološki institut SANU.
Popović, Danica. 2018. Riznica spasenja. Kult relikvija i srpskih svetih u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd – Novi Sad: Balkanološki institut SANU – Matica srpska.
Perica, Vjekoslav. 2006. Balkanski idoli II. Beograd: Biblioteka XX vek.
Pezos, Antón M., ed. 2016. Pilgrims and Pilgrimages as Peacemakers in Christianity, Judaism and Islam. New York: Routledge.
Preston, James. J. 1992. “Spiritual Magnetism: An Organizing Principle for the Study of Pilgrimage.” In Sacred Journeys. The Anthropology of Pilgrimage, ed. Alan Morinis, 211–231. Westport, Conecticut – London: Greenwood Press.
Prošić-Dvornić, Mirjana. 1995. „Modeli ‘retradicionalizacije’: put u budućnost vraćanjem u prošlost.” Glasnik Etnografskog instituta SANU XLIV: 293–309.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2011. „Hodočašća na početku trećeg milenijuma: verski i nacionalni identitet hodočasnika u Srbiji u dva empirijska istraživanja.” U Religioznost u Srbiji 2010: istraživanja religioznosti građana Srbije i njihovog stava prema procesu evropskih integracija, ur. Andrijana Mladenović, 73–93. Beograd: Hrišćanski kulturni centar – Centar za evropske integracije – Fondacija Konrad Adenauer.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2012. „Religioznost hodočasnika u Srbiji: Studija slučaja tri svetilišta.” Filozofija i društvo XXIII(1): 53–68.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2013. Religija i hodočasnički turizam: studija tri svetilišta u Srbiji (Kalemegdanska Sv.Petka, Bogorodica Đuniska i Majka
Božja Tekijska). Doktorska disertacija, Filozofski fakultet u Beogradu.
Radisavljević-Ćiparizović, Dragana. 2016. Hodočašća u XXI veku: studije slučaja tri svetilišta u Srbiji. Beograd: Filozofski fakultet.
Radulović, Lidija. 2010a. „Feminizacija hodočašća u kontekstu revitalizacije religije u Srbiji.” Antropologija 10 (3): 39–48.
Radulović, Lidija. 2010b. „Antropolog na hodočašću. O problemu razumijevanja i tumačenja iskustva.” Etnološka tribina 40(33): 27–31.
Radulović, Lidija. 2010c. “Gender Aspects of Pilgrimage in Serbia from the 1990s until Present.” In Pilgrimages, Cult Places and Religious Tourism, ed.
Dragana Radisavljević-Ćiparizović, 141–150. Niš: Yugoslav Society for the Scientific Study of religion.
Radulović, Lidija. 2011. „Fabrikovanje čuda.” U Hodočašće između svetog i svetovnog, ur. Dragana Radisavljević-Ćiparizović i Dragan Todorović, 58–60.
Radulović, Lidija. 2012. „(Hiper)produkcija čuda i čudesnih dela: značenja narodnih i crkvenih interpretacija i njihov značaj za proces desekularizacije u Srbiji.” Etnoantropološki problemi 7(4): 919–933.
Raković, Slaviša. 2013. „Potreba za etnografskim istraživanjem svetova posvećenih vernika SPC.” Antropologija 13 (2): 103–119.
Reader, Ian & Tony Walter, eds. 1993. Pilgrimage in Popular Culture. London: Macmillan.
Reader, Ian. 2014. Pilgrimage in the Marketplace. New York: Routledge.
Reader, Ian. 2015. Pilgrimage: Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Sallnow, Michael J. 1981. “Communitas Reconsidered: The Sociology of Andean Pilgrimage.” Man 16 (2): 163–182.
Sikimić, Biljana. 2014. „Sveta putovanja: Letnica na Kosovu.” Glasnik Etnografskog instituta SANU LXIV(1): 15–32.
Stamenković, Igor. 2006. Religiozni turizam i pravoslavlje. Novi Sad: Prirodnomatematički fakultet, Department za geografiju, turizam i hotelijerstvo.
Stefanović-Banović, Milesa. 2012. “Material Culture as a Source of Orthodox Christian Identity in Serbia at the End of the 20th and the Beginning of the 21st Century.” Ethnologia Balkanica 16: 209–224.
Stefanović-Banović, Milesa. “Souvenirization of Religious Symbols: the Example of Knez Mihailova Street Zone.” Etnološko-antropološke sveske 28 (n.s.) 17 (2017): 77–88.
Timothy, Dallen & Daniel Olsen, eds. 2006. Tourism, Religion and Spiritual Journeys. New York and Abingdon, UK: Routledge.
Turner, Victor & Edith Turner. 1978. Image and Pilgrimage in Christian culture. New York: Columbia University Press.
Višnjić, Pero. 2014. Sabornik manastira srpskih. Loznica: Fleš.
Zlatanović, Sanja. 2008. „Letnica: Slika prevazilaženja religijskih granica i njeni ostaci.” U Slike kulture nekad i sad, Zbornik Etnografskog instituta SANU 24, ur. Zorica Divac, 189–191. Beograd: Etnografski institut SANU.
Izvori
„Molitva među skelama“. 2011. Novosti, 4. novembar. Pristupljeno 15. decembra 2018. (http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/društvo.395.html:352108-Molitva-među-skelama)
Emisija „Beograde, dobro jutro“, Studio B, 4. avgust 2013. Pristupnjeno 20. januara 2018. (https://www.youtube.com/watch?v=6hAAw1Qhc-M)
Sveti Zosim Tumanski: čudotvorac i iscelitelj, (elektronska verzija knjige dostupna na https://www.docdroid.net/gmcsXzP/sveti-zosim-tumanski.pdf)
Објављено
30.09.2019.
Како цитирати
ANĐELKOVIĆ, Biljana.
Улога верског туризма у стварању 'хијерархије' манастира код поклоника Српске православне цркве.
Гласник Етнографског института САНУ, [S.l.], v. 67, n. 2, p. 421–443, sep. 2019.
ISSN 2334-8259.
Доступно на:
<https://www.ei.sanu.ac.rs/index.php/gei/article/view/825>.
Датум приступа: 02 may 2025
<https://www.ei.sanu.ac.rs/index.php/gei/article/view/825>.
Датум приступа: 02 may 2025
Секција
Varia
