Лексема bukë („хлеб“) сагледана кроз призму албанске фразеологије и културе (с освртом на српску)
ДОИ: https://doi.org/10.2298/GEI2201249M УДК 811.18’373.7:811.163.41’373.7 Оригинални научни рад
Сажетак
У раду пружамо један релативно ограничени поглед на значај лексеме bukë („хлеб“) у албанској култури из угла лингвокултурологије и фразеологије. Контрастивно разматрање је усмерено из смера од албанског ка српском, а заснива се на забележеним фразеологизмима и паремијама из релевантних општих и фразеолошких једнојезичних и двојезичних речника. Назначену лексему посматрамо као примарну, и поред тога што у обе средине нативни говорници употребљавају и низ других, секундарних, лексема за означавање различитих врста и облика хлеба. У албанској култури појам који именује лексема bukë има посебно место, улогу и значај у развијању и неговању различитих друштвених и међуљудских односа што се види путем појединих идиотипичних фразеологизама и паремија. Истовремено, низ идентичних или веома блиских, хомотипичних, фразеологизама са српским говори у прилог о постојању релативно подударних начина размишљања, вредновања и схватања значаја и улоге хлеба у људском друштву.
Кључне речи: bukë, хлеб, албански, српски, преводни еквиваленти, етнографија, култура
Reference
Abot, Elizabet. 2009. Slatko-gorka istorija šećera. Prev. Igor Cvijanović & Arijana Luburić-Cvijanović. Beograd: Geopoetika.
Biblija ili Sveto pismo Staroga i Novoga zavjeta. 1996. Preveli Đuro Daničić i Vuk Stefanović Karadžić. Beograd: Izdanje Biblijskog društva.
Vorobiev, Vladimir Vasilevich. 2006. Linguoculturologia. Moskva: Izdatelstvo Rossiiskogo universiteta druzhby narodov.
Vuković, Gordana. 1994. „Kulinarska leksika u frazeologiji”. Godišnjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu XXIII: 39–43.
Gortan-Premk, Darinka. 2004. Polisemija i organizacija leksičkog sistema u srpskome jeziku. Beograd: Zavod za udžbenike.
Dragićević, Rajna. 2010. Verbalne asocijacije kroz kulturu i jezik. Beograd: Društvo za srpski jezik i književnost Srbije.
Ivanović Barišić, Milina. 2021. „Kuća kao sakralni prostor“. U Kule i gradovi, ur.Lidija Delić & Snežana Samardžija, 215–237. Beograd: Udruženje folklorista Srbije–Balkanološki institut SANU.
Klikovac, Duška. 2004. Metafore u mišljenju i jeziku. Beograd: Biblioteka XX vek.
Коnčarević, Ksenija. 2008. „Uz pitanje o predmetu konfrontacionih lingvokulturoloških ispitivanja.“ Stil 7: 151–161.
Korthals, Michiel. 2009. „Food as a Source and Target of Metaphors: Inclusion and Exclusion of Foodstuffs and Persons through Metaphors.“ Configurations 16: 77–92.
Lakoff, George & Mark Johnson. 2015. Metafore koje život znače. Prev. Anera Ryznar. Zagreb: Disput.
Маndić, Sara. 2020. „Slatka strana frazeologije: analiza frazeologizama u albanskom grčkom i srpskom jeziku.“ Živi jezici: časopis za strane jezike i književnosti 40 (1): 97–118.
Маrčeta, Jovana. 2017. „Kultura ishrane kao osnova frazeološkog istraživanja srpskog, francuskog i italijanskog naroda.“ Kultura 156: 146–159.
Мilošević, Radomir. 1995. „Hleb naš nasušni.“ Sаbоrnost 3–4: 53–63.
Мutavdžić, Predrag J, Darko Ž. Todorović & Ana V. Sivački. 2012. „Кulinarizmi u savremenom srpskom, grčkom i albanskom jeziku.“ U Srpski jezik, književnost, umetnost, ur. Miloš Kovačević, knj. I, 443–457. Krаgujevac: FILUM.
Pokorny, Julius. 1952. Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch. Bern: Francke.
RSM: Svetlana M. Tolstoj & Ljubinko Radenović, red. Slovenska mitologija – enciklopedijski rečnik. Beograd: Zepter Book World.
Tirta, Mark. 2004. Mitologjia ndër shiptarë. Tiranë: Shtypshkronja “Mësonjëtorja”.
Hrnjak, Anita. 2007. „Kulinarski elementi u hrvatskoj i ruskoj frazeologiji“. Rasprave Instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje 33 (1): 197–216. Çabej, Eqrem. 1977. Studime gjuhësore IV. Prishtinë: Rilindja.
Internet sources:
https://hjp.znanje.hr/index.php?show=search (< 15.12.2021)
https://hjp.znanje.hr/index.php?show=search (< 15.12.2021)
https://albanianorthodox.com/wp-content/uploads/BARDHI-origjinal.pdf (<15.12.2021)
Sources:
A) jeднојезични речници (општи, фразеолошки, електронски):
Fjalor i gjuhës së sotme letrare shqipe I-II. 1981. Prishtinë: Rilindja.
Fjalor i gjuhës së sotme shqipe. 1980. Tiranë: Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë.
Fjalor Frazeologjik i Gjuhës Shqipe. 1999. Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë.
Rеčnik srpskohrvatskog književnog jezika. 1995. Novi Sad: Matica srpska.
Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika SANU. Tom 1–19. 1959–. Beograd: Institut za srpski jezik SANU.
Gjevori, Mehmet. 1988. Frazeologjizma të gjuhës ѕhqipe. Prishtinë: Rilindja.
Matešić, Josip. 1982. Frazeološki rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika. Zagreb: Školska knjiga.
Menac, Antica, Željka Fink Arsovski & Radomir Venturin. 2014. Hrvatski frazeološki rječnik. Zagreb: Naklada Ljevak.
Otašević, Đorđe. 2012. Frazeološki rečnik srpskog jezika. Novi Sad: Prometej.
Тhomai, Jani. 2006. Fjalor frazeologjik i gjuhës shqipe. Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë.
Thomai, Jani. 2010. Fjalor frazeologjik i gjuhës shqipe. Tiranë: EDFA.
https://fjalorthi.com/ http://www.fjalori.shkenca.org/
Б) двојезични речници:
Albansko-srpskohrvatski rečnik. 1981. Priština: Albanološki institut.
Srpskohrvatsko-albanski rečnik2. 1981. Priština: Albanološki institut.
Fjalor serbokroatisth-shqip. 1984. Prishtinë: Instituti albanologjik i Prishtinës.
В) двојезични речници на страним језицима:
Fjalor rusisht-shqip. 2005. Tiranë: EDFA.
Oxford Albanian-English Dictionary (ed. L. Newmark). 1999. Oxford: OUP.
Dhrimo, Аli & Hamlet Bezhani. 1996. Deutsch-Albanisches Wörterbuch: Band 1-2: A-M, N-Z. Wiesbaden: Otto Harassowitz Verlag.
Mullafetahu, Аgim. 2016. Fjalor idiomatik shqip-anglisht. Tiranë: Logos A.
Marku, Lavdimir. 2004. Fjalor shqip-greqisht. Tiranë: Infobotues.
Marku, Lavdimir. 2007. Fjalor greqish-shqip. Tiranë: Infobotues.
Stefanllari, Ilo. 2000. English-Albanian Dictionary of Idioms. New York: Hippocrene Books inc.
Тоpciu, Renata, Ana Melonashi & Luan Topciu. 2003. Dicţionar albanez-român. Bucureşti: Polirom.
Biblija ili Sveto pismo Staroga i Novoga zavjeta. 1996. Preveli Đuro Daničić i Vuk Stefanović Karadžić. Beograd: Izdanje Biblijskog društva.
Vorobiev, Vladimir Vasilevich. 2006. Linguoculturologia. Moskva: Izdatelstvo Rossiiskogo universiteta druzhby narodov.
Vuković, Gordana. 1994. „Kulinarska leksika u frazeologiji”. Godišnjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu XXIII: 39–43.
Gortan-Premk, Darinka. 2004. Polisemija i organizacija leksičkog sistema u srpskome jeziku. Beograd: Zavod za udžbenike.
Dragićević, Rajna. 2010. Verbalne asocijacije kroz kulturu i jezik. Beograd: Društvo za srpski jezik i književnost Srbije.
Ivanović Barišić, Milina. 2021. „Kuća kao sakralni prostor“. U Kule i gradovi, ur.Lidija Delić & Snežana Samardžija, 215–237. Beograd: Udruženje folklorista Srbije–Balkanološki institut SANU.
Klikovac, Duška. 2004. Metafore u mišljenju i jeziku. Beograd: Biblioteka XX vek.
Коnčarević, Ksenija. 2008. „Uz pitanje o predmetu konfrontacionih lingvokulturoloških ispitivanja.“ Stil 7: 151–161.
Korthals, Michiel. 2009. „Food as a Source and Target of Metaphors: Inclusion and Exclusion of Foodstuffs and Persons through Metaphors.“ Configurations 16: 77–92.
Lakoff, George & Mark Johnson. 2015. Metafore koje život znače. Prev. Anera Ryznar. Zagreb: Disput.
Маndić, Sara. 2020. „Slatka strana frazeologije: analiza frazeologizama u albanskom grčkom i srpskom jeziku.“ Živi jezici: časopis za strane jezike i književnosti 40 (1): 97–118.
Маrčeta, Jovana. 2017. „Kultura ishrane kao osnova frazeološkog istraživanja srpskog, francuskog i italijanskog naroda.“ Kultura 156: 146–159.
Мilošević, Radomir. 1995. „Hleb naš nasušni.“ Sаbоrnost 3–4: 53–63.
Мutavdžić, Predrag J, Darko Ž. Todorović & Ana V. Sivački. 2012. „Кulinarizmi u savremenom srpskom, grčkom i albanskom jeziku.“ U Srpski jezik, književnost, umetnost, ur. Miloš Kovačević, knj. I, 443–457. Krаgujevac: FILUM.
Pokorny, Julius. 1952. Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch. Bern: Francke.
RSM: Svetlana M. Tolstoj & Ljubinko Radenović, red. Slovenska mitologija – enciklopedijski rečnik. Beograd: Zepter Book World.
Tirta, Mark. 2004. Mitologjia ndër shiptarë. Tiranë: Shtypshkronja “Mësonjëtorja”.
Hrnjak, Anita. 2007. „Kulinarski elementi u hrvatskoj i ruskoj frazeologiji“. Rasprave Instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje 33 (1): 197–216. Çabej, Eqrem. 1977. Studime gjuhësore IV. Prishtinë: Rilindja.
Internet sources:
https://hjp.znanje.hr/index.php?show=search (< 15.12.2021)
https://hjp.znanje.hr/index.php?show=search (< 15.12.2021)
https://albanianorthodox.com/wp-content/uploads/BARDHI-origjinal.pdf (<15.12.2021)
Sources:
A) jeднојезични речници (општи, фразеолошки, електронски):
Fjalor i gjuhës së sotme letrare shqipe I-II. 1981. Prishtinë: Rilindja.
Fjalor i gjuhës së sotme shqipe. 1980. Tiranë: Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë.
Fjalor Frazeologjik i Gjuhës Shqipe. 1999. Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë.
Rеčnik srpskohrvatskog književnog jezika. 1995. Novi Sad: Matica srpska.
Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika SANU. Tom 1–19. 1959–. Beograd: Institut za srpski jezik SANU.
Gjevori, Mehmet. 1988. Frazeologjizma të gjuhës ѕhqipe. Prishtinë: Rilindja.
Matešić, Josip. 1982. Frazeološki rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika. Zagreb: Školska knjiga.
Menac, Antica, Željka Fink Arsovski & Radomir Venturin. 2014. Hrvatski frazeološki rječnik. Zagreb: Naklada Ljevak.
Otašević, Đorđe. 2012. Frazeološki rečnik srpskog jezika. Novi Sad: Prometej.
Тhomai, Jani. 2006. Fjalor frazeologjik i gjuhës shqipe. Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë.
Thomai, Jani. 2010. Fjalor frazeologjik i gjuhës shqipe. Tiranë: EDFA.
https://fjalorthi.com/ http://www.fjalori.shkenca.org/
Б) двојезични речници:
Albansko-srpskohrvatski rečnik. 1981. Priština: Albanološki institut.
Srpskohrvatsko-albanski rečnik2. 1981. Priština: Albanološki institut.
Fjalor serbokroatisth-shqip. 1984. Prishtinë: Instituti albanologjik i Prishtinës.
В) двојезични речници на страним језицима:
Fjalor rusisht-shqip. 2005. Tiranë: EDFA.
Oxford Albanian-English Dictionary (ed. L. Newmark). 1999. Oxford: OUP.
Dhrimo, Аli & Hamlet Bezhani. 1996. Deutsch-Albanisches Wörterbuch: Band 1-2: A-M, N-Z. Wiesbaden: Otto Harassowitz Verlag.
Mullafetahu, Аgim. 2016. Fjalor idiomatik shqip-anglisht. Tiranë: Logos A.
Marku, Lavdimir. 2004. Fjalor shqip-greqisht. Tiranë: Infobotues.
Marku, Lavdimir. 2007. Fjalor greqish-shqip. Tiranë: Infobotues.
Stefanllari, Ilo. 2000. English-Albanian Dictionary of Idioms. New York: Hippocrene Books inc.
Тоpciu, Renata, Ana Melonashi & Luan Topciu. 2003. Dicţionar albanez-român. Bucureşti: Polirom.
Објављено
30.05.2022.
Како цитирати
MUTAVDŽIĆ, Predrag; KRIJEZI, Merima.
Лексема bukë („хлеб“) сагледана кроз призму албанске фразеологије и културе (с освртом на српску).
Гласник Етнографског института САНУ, [S.l.], v. 70, n. 1, p. 249–264, may 2022.
ISSN 2334-8259.
Доступно на:
<https://www.ei.sanu.ac.rs/index.php/gei/article/view/1015>.
Датум приступа: 23 apr. 2024
<https://www.ei.sanu.ac.rs/index.php/gei/article/view/1015>.
Датум приступа: 23 apr. 2024
Број часописа
Секција
Varia
